- Niedzica PLH
- Pieniny PLC
- Podkowce w Szczawnicy PLH
- Małe Pieniny PLH
- Ostoja Popradzka PLH
Obszar Natura 2000 Niedzica położony jest nad prawym brzegiem Jeziora Czorsztyńskiego na terenie Pienin Spiskich. Jest to obszar szczególnie interesujący ze względu na
walory krajobrazowe, historyczne oraz przyrodnicze. Tereny te zachwycają malowniczymi widokami na zbiornik Czorsztyński wraz z zaporą, Jezioro Sromowieckie, a także
na szczyty pobliskiego Pienińskiego Parku Narodowego. Dobrze rozwinięta baza noclegowa, możliwość uprawiania sportów wodnych, zimowych oraz inne atrakcje stanowią
o doskonałych warunkach turystycznych w Ostoi „Niedzica”. Na atrakcyjność historyczną tego obszaru wpływa obecność średniowiecznej warowni „Dunajec”, która w swoim
wnętrzu kryje centrum muzealno-gastronomiczne. Wreszcie najcenniejszą zaletą Niedzicy jest obecność największej na Spiszu kolonii podkowca małego, który w jednym z pomieszczeń zamku „Dunajec” posiada swoje siedlisko.
Zwyczaje te to m.in.:
Dawanie krzeptu
To piękny zwyczaj do dziś podtrzymywany na spiskich wsiach, polegający na obdarowywaniu najbliższych członków rodziny “krzeptem”, czyli najlepszym kawałkiem mięsa po świniobiciu.
Poranie pirza
Darcie pierza odbywało się od listopada do lutego. Była to okazja do wspólnych spotkań, plotek, opowieści, śpiewów, ponieważ poranie pirza odbywało się zawsze w większym gronie kobiet i dziewcząt, a nawet dzieci. Siadano wokół stołu, na który wysypywano pierze i oddzielano je od twardych części piór (kłońce, śtyńce).
Grymplanie wełny
W rejonie Spiszu wełna była ważnym surowcem, należało ją najpierw „pocuchrać”, czyli rozdzielić zbite kosmyki w celu nadania jej puszystości, a następnie „ogrymplać”. Odbywało się to najczęściej późną jesienią lub w zimie.
Spisz to również specyficzne, oryginalne smaki, głęboko ukorzenione w tradycji. Do typowych potraw z tego regionu należą:
Sołdra
Szynka wieprzowa z kością, naturalnie marynowana i wędzona, o 200-letniej tradycji wytwarzania.
Derkliki
Drożdżowe ciasteczka z serem, o 100-letniej tradycji wytwarzania.
Kwaśnica z baraniną
Zupa na soku z kiszonej kapusty, na żeberkach wędzonych lub gęsinie, o 500-letniej tradycji wytwarzania.
Aby potrzymać tradycje i przekazywać ją młodszym pokoleniom w Gminie Łapsze Niżne organizowane są cykliczne imprezy kulturalne:
Śpiskie Zwyki
Odbywają się w styczniu w Niedzicy. Jest to wydarzenie, podczas którego rywalizują ze sobą gawędziarze, grupy śpiewaków, zespoły regionalne.
Śpisko Watra
Rozpoczyna się od rozpalenia symbolicznej watry, czyli ogniska przez wójta. To doskonała okazja do skosztowania potraw regionalnych, obejrzenia tradycyjnych strojów folklorystycznych oraz tańców prezentowanych przez zespoły regionalne. Święto to ma miejsce w lipcu, w Niedzicy. Zamek zwany Dunajcem powstał między rokiem 1320 a 1325. Wzniesiony został z inicjatywy Jana Berzeviczego, a jego nazwa przyjęta została od rzeki, płynącej u podnóży zamku. Do atrakcji zamku zaliczyć można tzw. Dom Pracy Twórczej z wydzielonym miejscem na restaurację oraz niewielki hotelik, a także część muzealną, znajdującą się na piętrze. Bezpośrednio obok zamku znajduje się także niewielka wozownia, pełniąca obecnie funkcję muzeum, gdzie obejrzeć można ówczesne karety i powozy wraz z ich wyposażeniem. Na turystów odpoczywających w Pieninach czeka możliwość odbycia rejsu po zbiorniku Czorsztyńskim. Przeprawa po wodach jeziora możliwa jest na pokładzie statków „Biała Dama” oraz „Harnaś”. Podczas rejsu wypoczywający mają możliwość podziwiania krajobrazu Pienin z zupełnie innej perspektywy. Obok malowniczych szczytów górskich Pienińskiego Parku Narodowego, przeprawa statkiem umożliwia także oglądanie ruin zamku Czorsztyńskiego, skansenu na półwyspie Stylchen oraz zamku w Niedzicy. Obecny na pokładzie statków przewodnik urozmaica rejs opowiadaniem tajemniczych, lokalnych historii oraz niekończących się legend dotyczących zamku w Niedzicy.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Pieniny są jednym z najbardziej malowniczych i atrakcyjnych regionów turystycznych na południu Polski. O ich atrakcyjności decydują walory przyrodnicze, dobrze zorganizowana baza noclegowa oraz dobra dostępność komunikacyjna. Pieniny to obszar dobrze przygotowany turystycznie z licznymi szlakami turystycznymi, które w zależności od umiejętności oraz kondycji pozwalają na aktywne spędzanie wolnego czasu.
Obszar obejmuje północny, brzeżny region Pienin – pasma górskiego stanowiącego najwyższą część Pienińskiego Pasa Skałkowego, leżącego w Karpatach Zachodnich. Pieniny przecina rzeka Dunajec, dzieląc je na trzy części: Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe i Małe Pieniny. Na terenie Pienin znaleziono 22 jaskinie, z których największa to Jaskinia w Ociemnem o 196 m długości i 47,5 m głębokości.
Dla Pienin charakterystyczne są różnice wilgotności i temperatury powietrza między stokami północnymi i południowymi, co przyczynia się do dużego zróżnicowania zbiorowisk roślinnych. Zbocza północne pokrywa żyzna buczyna karpacka, natomiast na zboczach południowych występują ciepłolubne naskalne lasy bukowe i jodłowe. Na terenie Pienin występuje również wiele półnaturalnych, bogatych biocenoz łąkowych, porastających polany reglowe.
Ze względu na trudny klimat oraz słabe warunki glebowe, dania pienińskie od wieków charakteryzowała prostota. Składniki bazowe to przede wszystkim: ziemniaki, kapusta, mleko, sery owcze, a także jagnięcina i baranina. Jagnięcina podhalańska została wyróżniona znakiem Chronione Oznaczenie Geograficzne, a takie produkty jak: bryndza podhalańska, redykołka, oscypek znakiem Chroniona Nazwa Pochodzenia. Ponadto występują tutaj produkty wpisane na listę produktów tradycyjnych, takie jak m.in.: bundz, gołka, żentyca.
Do popularnych pienińskich potraw regionalnych należą:
Gałuski ze Sromowiec
Kluski z surowych ziemniaków, omaszczone smażoną słoniną z cebulą i śmietaną.
Kulasa ze spyrką
Jedna z najbardziej znanych pienińskich potraw, przygotowywana od wieków. Jest to gotowana mąka razowa, podawana z podsmażonym boczkiem.
W celu promocji regionu oraz podtrzymania okolicznych tradycji i smaków cyklicznie odbywają się takie imprezy jak m.in.:
Konkurs Potraw i Nalewek Regionalnych
Już od kilkunastu lat w Kluszkowcach, w gminie Czorsztyn odbywa się Konkurs Potraw i Nalewek Regionalnych. Gospodynie z gminnych Kół Gospodyń Wiejskich rywalizują ze sobą przyrządzając regionalne specjały oraz prezentując krótki program artystyczny z góralskim humorem. Imprezę uświetniają pienińskie kapele.
Święto Królowej Dunajca
Ciekawym wydarzeniem jest organizowane w gminie Czorsztyn Święto Królowej Dunajca, czyli głowacicy - ryby z rodziny łososiowatych. Impreza rozpoczyna się od ukoronowania przy dźwiękach orkiestry, mierzącej ponad metr głowacicy, przywiezionej z okolicznej hodowli. Następnie zostaje ona uroczyście wypuszczona do rzeki i rozpoczyna się konkurs wędkarski. Podczas imprezy można skosztować przysmaków regionalnych oraz wziąć udział w zwiedzaniu tamy na Dunajcu, poznając historię jest powstawania.
Święto Wód Szczawnickich
W Szczawnicy znajduje się 12 źródeł wód mineralnych, są to tzw. ”szczawy”, czyli wody wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe, bogate w sole mineralne oraz mikroelementy. W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw przyrządzonych na ich bazie oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych. Pieniński Park Narodowy
Pieniński Park Narodowy utworzony został w 1932 roku na obszarze Pienin, górskiego masywu o długości 35 km i szerokości 6 km. Roślinność parku jest wyjątkowo bogata. Wraz z dominującą buczyną karpacką, w parku występują także zbiorowiska naskalne, jak również liczne łąki i pastwiska. Na obszarze Pienin stwierdzono występowanie około 1100 gatunków roślin naczyniowych, w tym 2 endemity: pszonak pieniński i mniszek pieniński, 400 gatunków glonów, 320 gatunków mchów i wątrobowców, 470 gatunków porostów, 1200 gatunków grzybów. Bardzo bogata jest także fauna parku. Rozpoznano dotychczas ponad 7 tysięcy gatunków zwierząt, natomiast przypuszczalnie liczba ta sięgać może nawet 13 tys. gatunków. Pieniński Park Narodowy posiada niemal 35 km szlaków turystycznych, co sprawia że jest jednym z najchętniej odwiedzanych Parków Narodowych Polski.
Czerwony Klasztor
Czerwony Klasztor (zwany początkowo Lechnickim) to jedna z najsłynniejszych budowli sakralnych usytuowanych w Pieninach. Budowę klasztoru rozpoczęto w 1330 roku. Początkowo zabudowania klasztoru wykonane były z drewna. W 1360 roku zostały zastąpione przez budynki ceglane oraz kamienne, wzniesione zgodnie z zasadami stylu gotyckiego.
Spływ Dunajcem
Malowniczy krajobraz przyciąga corocznie nad Dunajec rzesze turystów, a spływ Przełomem Dunajca jest jedną z największych atrakcji turystycznych w Pieninach. Początek spływu znajduje się w przystani Sromowce – Kąty. Turyści do wyboru mają dwie trasy. Krótsza o długości 18 km, kończy się w Szczawnicy, natomiast dłuższa 23 km, prowadzi do Krościenka. Spływając rzeką Dunajec, różnica poziomów terenu wynosi około 36 m. Spływy organizowane są przez Polskie Towarzystwo Flisaków Pienińskich od kwietnia aż do końca października.
Kościół Św. Katarzyny w Sromowcach Niżnych
Pierwsza wzmianka o kościele parafialnym w Sromowcach Niżnych pochodzi z 1350 r. Pod koniec lat 80. XX w. wzniesiono nowy kościół murowany, który przejął funkcję kościoła parafialnego. Kościół oparty jest na konstrukcji zrębowej i pionowym szalunku z listowaniem. Cenny zabytek stanowi gotycki tryptyk z końca XIV w. z kopią rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Kościół w Krościenku nad Dunajcem
Kościół usytuowany przy Rynku w Krościenku nad Dunajcem, pochodzi z I połowy XIV w. W jego wnętrzu znajduje się wiele cennych skarbów m.in.: gotycka chrzcielnica, zdobiona herbami oraz orłem w koronie, którą jak głosi legenda ofiarował kościołowi w 1493 roku sam król Jan Olbracht. Na ścianach prezbiterium w stylu gotyckim znajduje się polichromia ze scenami życia św. Barbary.
Zamek w Czorsztynie
Został zbudowany w XIV wieku, a jego zadanie polegało na strzeżeniu szlaku dyplomatycznego i handlowego. Ruiny zamku w Czorsztynie położone są na skalistym wzgórzu nad brzegiem rzeki Dunajec, na terenie Pienińskiego Parku Narodowego.
Zbiornik Czorsztyński
Zbiornik Czorsztyński powstał w wyniku spiętrzenia wód Dunajca potężną zaporą ziemno-betonową. Celem budowy zapory było zmniejszenie zagrożenia przeciwpowodziowego na tych terenach oraz uzyskanie taniego źródła energii, gdyż we wnętrzu zapory funkcjonuje elektrownia wodna. Jednak pomysł budowy wzbudzał wiele kontrowersji, ponieważ poza argumentami przemawiającymi za wzniesieniem zapory, pojawiła się obawa o negatywny wpływ zbiornika na przyrodę pienińską i położone w pobliżu wiekowe zamki oraz obawa przed degradującym wpływem na przyrodę coraz licznie odwiedzających to miejsce turystów. Ostatecznie budowę zapory zakończono w 1997 roku.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Obszar Natura 2000 Podkowce w Szczawnicy obejmuje dwa obiekty będące letnimi schronieniami nietoperzy oraz ich żerowiska. Jednym z obiektów jest neogotycki kościół p.w. św. Wojciecha BM, leżący w centrum Szczawnicy. Nietoperze dostają się na strych kościoła przez okienka w wieży. Drugi obiekt wykorzystywany przez nietoperze to zabytkowa willa „Maria”, położona na granicy lasu i parku miejskiego, w pobliżu niewielkiego stawu. Wlot na strych willi umożliwia nietoperzom pojedynczy duży otwór wlotowy.
Główny punkt ostoi Szczawnica, jest idealnym miejscem pod względem rekreacyjnym. Dobrze rozwinięta baza noclegowa, liczne szlaki turystyczne prowadzące na pienińskie szczyty, trasy rowerowe oraz konne wpływają na atrakcyjność tego obszaru. Istnieje ponadto możliwość wypożyczenia kajaku i przeprawa specjalnym torem kajakarskim na rzece Dunajec. Obszar Natura 2000 Podkowce w Szczawnicy obejmuje kolonie rozrodcze podkowca małego, Rhinolophus hipposideros, zagrożonego gatunku nietoperza z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Celem ochrony jest zachowanie wielkości jego populacji oraz powierzchni i jakości żerowisk przynajmniej na aktualnym poziomie, a także utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystania schronień przez kolonie rozrodcze.
Gałuski - kluski z surowych ziemniaków, omaszczone wędzoną słoniną.
Śliwanka - zupa, rodzaj kompotu śliwowego z kaszą lub ziemniakami.
Cyr - gotowana mąka razowa z ziemniakami.
Podpłomyki - placek z płyty kuchennej z ziemniaków i mąki razowej zastępujący chleb.
Kulasa - gotowana mąka razowa (prażona), podawana z mlekiem lub omastą.
Kołoc - placek drożdżowy z farszem serowym lub ziemniaczanym.
Kapusta po góralsku - kiszona kapusta ze słoniną, z dodatkiem grochu i pęczaku.
Aby podtrzymać okoliczne tradycje w regionie odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, takie jak m.in.:
Święto Wód Szczawnickich
W Szczawnicy znajduje się 12 źródeł wód mineralnych, są to tzw. ”szczawy”, czyli wody wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe, bogate w sole mineralne oraz mikroelementy. Polecane są w szczególności osobom mającym problemy m.in.: z drogami oddechowymi, wysokim poziomem cholesterolu, cierpiącym na nieżyt żołądka, miażdżycę, osteoporozę, skazę moczową. W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw przyrządzonych na ich bazie oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych.
Redyk w Jaworkach
Co roku w miesiącach wakacyjnych (lipiec lub sierpień) odbywa się Lato Pienińskie - tygodniowa impreza, która tradycyjnie kończy się „Redykiem” w Jaworkach, promująca zwyczaje, tradycje, kulturę górali pienińskich, a także zwyczaje pasterskie. Redyk to inaczej uroczyste wejście owiec na wypas. Miejsce imprezy nie jest przypadkowe, odbywa się w Jaworkach od czasu, kiedy zabroniono wypasu owiec w Tatrach i górale przenieśli się do Jaworek. Szczawnica oferuje bogaty wybór możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu. Miłośnicy białego szaleństwa zimą korzystać mogą ze stacji narciarskiej Palenica. Znajdują się tam stoki o różnym stopniu trudności, od polanek dla początkujących poprzez rynnę snowboardową po trasę dla zaawansowanych. Odwiedzający stacje mogą skorzystać także z okrężnej, rodzinnej trasy o średnim stopniu trudności. Z najwyżej położonego punktu ośrodka narciarskiego rozpościerają się piękne widoki na pobliskie pienińskie szczyty oraz Tatry. Z Szczawnicy wiedzie również wiele szlaków turystycznych, prowadzących między innymi na najwyższe szczyty Pienin. Bardzo cenną atrakcję regionu stanowi zjeżdżalnia grawitacyjna ze szczytu Palenica. Funkcjonująca w letnim półroczu zjeżdżalnia jest znakomitą atrakcją dla najmłodszych, ale także dla dorosłych. Pobyt w Szczawnicy to także doskonała okazja do poznania uroków Pienińskiego Parku Narodowego, zwiedzenia rezerwatu Biała Woda, pobliskich zamków w Niedzicy i Czorsztynie.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Małe Pieniny są atrakcyjnym miejscem do wypoczynku, relaksu i uprawiania turystyki kwalifikowanej (pieszej, konnej, rowerowej i narciarskiej). To niezwykłe, malownicze pasmo górskie rozciąga się od wylotu Przełomu Dunajca w Pieninach do przełęczy Rozdziela (803 m n.p.m.) i stanowi najbardziej na wschód wysuniętą część Pienińskiego Pasa Skałkowego. W Pieninach Małych znajduje się najwyższy szczyt całych Pienin – Wysoka (1052 m n.p.m.). Obecnie roślinność obszaru Małych Pienin stanowi mozaikę zbiorowisk naskalnych, obszarów łąk, pastwisk oraz lasów.
Obszar Małe Pieniny został zaproponowany do sieci Natura 2000 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w 2006 roku w porozumieniu z organizacjami pozarządowymi w ramach tzw. Shadow List, jako uzupełnienie reprezentacji siedlisk naskalnych i muraw, głównie zarośli jałowca pospolitego na murawach nawapiennych, muraw kserotermicznych, wapiennych ścian skalnych ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis oraz górskich reliktowych lasków sosnowych.
Gałuski - kluski z surowych ziemniaków, omaszczone wędzoną słoniną.
Śliwanka - zupa, rodzaj kompotu śliwowego z kaszą lub ziemniakami.
Cyr - gotowana mąka razowa z ziemniakami.
Podpłomyki - placek z płyty kuchennej z ziemniaków i mąki razowej zastępujący chleb.
Kulasa - gotowana mąka razowa (prażona), podawana z mlekiem lub omastą.
Kołoc - placek drożdżowy z farszem serowym lub ziemniaczanym.
Kapusta po góralsku - kiszona kapusta ze słoniną, z dodatkiem grochu i pęczaku.
Aby podtrzymać okoliczne tradycje w regionie odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, takie jak m.in.:
Święto Wód Szczawnickich
W Szczawnicy znajduje się 12 źródeł wód mineralnych, są to tzw.”szczawy”, czyli wody wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe, bogate w sole mineralne oraz mikroelementy. Polecane są w szczególności osobom mającym problemy m.in.: z drogami oddechowymi, wysokim poziomem cholesterolu, cierpiącym na nieżyt żołądka, miażdżycę, osteoporozę, skazę moczową. W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw przyrządzonych na ich bazie oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych. Rezerwat Wąwóz Homole
Rezerwat Wąwóz Homole to jedna z największych atrakcji przyrodniczych Pienin. Rezerwat założony w 1963 roku położony jest na obszarze wsi Jaworki. Ze względu na swoją unikatową budowę geologiczną przyciąga wielu turystów. Jego dnem biegnie szlak turystyczny prowadzący na najwyższy szczyt Pienin - Wysoką.
Rezerwat Zaskalskie - Bodnarówka
Rezerwat krajobrazowy założony w 1961 r. na obszarze 19 ha. w celu ochrony skalnego wąwozu w Małych Pieninach. W rezerwacie znajdują się malownicze wapienne skałki, których szczyty porośnięte są charakterystyczną dla Pienin reliktową sosną zwyczajną.
Rezerwat Biała Woda
Rezerwat został założony w 1963 roku. Obejmuje powierzchnię ok. 33 ha. Do najciekawszych atrakcji rezerwatu zaliczyć można grupę Białowodzkich Skał, czyli wapiennych bloków skalnych oraz turni, z których najwyższą jest Smoległowa skała. Utwory te są przecięte przez płynący potok, a powstały przełom nosi nazwę Międzyskały. Teren rezerwatu pokrywa w przeważającej części roślinność łąkowa, natomiast niewielkich rozmiarów płaty lasów mieszanych, skupione są w południowej części obszaru chronionego.
Rezerwat Wysokie Skałki
Rezerwat krajobrazowy został założony w 1961 roku na powierzchni 10,9 ha. Ochronie podlega fragment jedynego w Pieninach naturalnego boru górnoreglowego. W rezerwacie występują liczne gatunki roślin chronionych m. in.: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, powojnik alpejski, modrzyk górski, jaskier platanolistny. Rezerwat Wysokie Skałki jest ponadto ceniony ze względu na walory krajobrazowe, gdyż ze szczytu Wysoka nietrudno dostrzec Tatry, Babią Górę, czy też pozostałą część Pienin, a także Pasmo Radziejowej.
Wieś Jaworki
Jaworki to niewielka wieś zlokalizowana w dolinie potoku Grajcarek, u podnóża Małych Pienin. Miejscowość ta jest doskonałym miejscem do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, a zimą także narciarskiej. Wieś słynie przede wszystkim z XVIII-wiecznej greckokatolickiej cerkwi, wybudowanej przez zamieszkujących tam niegdyś Łemków. Budynek ten jest przykładem stylu klasycystycznego, z elementami późnobarokowymi i wyróżnia się w szczególności dobrze zachowaną ścianą ozdobną z obrazami sakralnymi zwaną ikonostasem. Warte uwagi są również polichromie zdobiące pozostałe elementy konstrukcji cerkwi.
Muzyczna Owczarnia
Muzyczna Owczarnia to klub muzyczny oraz stowarzyszenie, znajdujące się na terenie wsi Jaworki. Odbywają się tutaj liczne koncerty muzyczne znanych wykonawców krajowych, ale także zagranicznych. Stowarzyszenie na pierwszym miejscu stawia działalność edukacyjną poprzez oferowanie muzyki na najwyższym poziomie. Obecnie w Muzycznej Owczarni organizowane są także plenery malarskie i malarsko-rzeźbiarskie oraz warsztaty muzyczne.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Obszar Natura 2000 Ostoja Popradzka położony w Beskidzie Sądeckim obejmuje w całości pasma Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, Góry Czerchowskie, a także tereny łąkowe w okolicach Tylicza, Muszynki i Mochnaczki. Ostoja leży w dorzeczu Dunajca i jego dopływów: Popradu, Kamienicy Nawojowskiej i potoku Grajcarek. Podobnie jak w całych Beskidach Zachodnich w Beskidzie Sądeckim wykształcił się charakterystyczny piętrowy układ roślinności. Piętro pogórza to mozaika pól uprawnych, łąk i lasów mieszanych. W reglu dolnym dominują jodłowo-bukowe lasy buczyny karpackiej, poprzecinane polami uprawnymi i pastwiskami. Piętro regla górnego tworzy wysokogórski bór świerkowy.
Ostoja Popradzka jest terenem typowo turystyczno – wypoczynkowym z bogatą siecią szlaków turystycznych i miejsc noclegowych od hoteli, poprzez pensjonaty, sanatoria po ośrodki wypoczynkowe i gospodarstwa agroturystyczne. Wysokim walorom przyrodniczym odpowiada wielka różnorodność i bogactwo kulturowe, a piękne połemkowskie cerkwie są znaną atrakcją turystyczną. Obszar Ostoja Popradzka został zaproponowany do ochrony w ramach sieci Natura 2000 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w 2006 r. Podstawą włączenia tego obszaru do sieci było występowanie cennych przyrodniczo siedlisk m.in.: młak eutroficznych i dużych obszarów chronionych siedlisk leśnych, głównie buczyn: kwaśnych i żyznych oraz jaskiń nie udostępnionych do zwiedzania.
Na obszarze Ostoja Popradzka występują również produkty wpisane na listę produktów tradycyjnych, takie jak: bundz, gołka, żentyca, małopolski miód spadziowy oraz kapuściorka z grzybami, tradycyjna potrawa, przyrządzana w okolicach Łącka od ponad wieku.
Popularnymi potrawami są również: gałuski, ślinianka, cyr, podpłomyki, kołoc, kapusta po góralsku, kulasa, a także przysmaki z gminy Piwniczna Zdrój:
Knedle z tartych ziemniaków z nadzieniem śliwkowym
Dziadki - kluski z gotowanych ziemniaków, omaszczone słoniną
Karpielanka - zupa z karpieli i ziemniaków, podawana na przednówku
Aby podtrzymać okoliczne tradycje w regionie odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, do których należą m.in.:
Festiwal im. Jana Kiepury
Jest to jedna z najsławniejszych imprez kulturalnych w Polsce, już prawie od pół wieku odbywa się w mieście Krynica Zdrój. Jest to doskonała okazja zarówno do zapoznania się z twórczością Jana Kiepury, jak również do obejrzenia największych dzieł operowych, operetkowych, spektakli musicalowych, baletowych i teatralnych.
Redyk w Jaworkach
Co roku w miesiącach wakacyjnych (lipiec lub sierpień) odbywa się Lato Pienińskie, tygodniowa impreza, która tradycyjnie kończy się „Redykiem” w Jaworkach, promująca zwyczaje, tradycje, kulturę górali pienińskich, a także zwyczaje pasterskie.
Święto Wód Szczawnickich
W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw na nich przyrządzonych oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych.
Festiwal Pieroga Łomniczańskiego
Co roku w Łomnicy Zdroju odbywa się Festiwal Pieroga Łomniczańskiego, podczas którego można skosztować tych sławnych przysmaków. Gospodyni, która przyrządzi najsmaczniejsze pierogi otrzymuje zaszczytny tytuł Najlepszej Gospodyni Łomnicy Zdroju. Jest to również okazja do obejrzenia występów zespołów regionalnych oraz podziwiania prac artystów ludowych.
Święto Kwitnącej Jabłoni
Jest to wydarzenie kulturalne organizowane już od 1949 roku w Łącku w pierwszej połowie maja. Imprezie towarzyszą zawody wędkarskie, Rajd Turystyczny Szlakiem Kwitnącej Jabłoni, konferencje sadowników, wystawy kwiatów i krzewów.
Święto Owocobrania
Kolejną imprezą odbywającą się we wrześniu w Łącku jest Święto Owocobrania, stanowiące prezentację dorobku kulturalnego oraz pracy rolników i sadowników. Zainteresowaniem cieszy się także pokaz wytwarzania łąckiej śliwowicy. Nieodłączną częścią jest również Turniej Wsi - rywalizacja poszczególnych sołectw gminy Łącko w ciekawych konkurencjach. Są to m.in.: rzut beretem sołtysa na odległość, wyścig w taczce, łuskanie śliwek, nawlekanie igły, przenoszenie jajek w rękawicach bokserskich, skoki na skakance w gumofilcach. Popradzki Park Krajobrazowy
Popradzki Park Krajobrazowy został powołany uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu 11 wrześnie 1987 r. Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce. Jego powierzchnia liczy 52 tys. ha. Obejmuje on swoim zasięgiem dwa główne pasma: Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej oraz grupę Zimnego-Dubnego (Góry Leluchowskie). Całość znajduje się w dorzeczu trzech górskich rzek, które stanowią jego granice: Popradu, Dunajca, Kamienicy Nawojowskiej. Największym bogactwem Parku są lasy, które stanowią 80% jego powierzchni oraz źródła wód mineralnych (70 ujęć, co stanowi 20% wszystkich zasobów w Polsce). Ze względu na zróżnicowanie wysokości, w Parku wyróżnić można piętro pogórzy, porośnięte lasami jodłowo – bukowymi pasmo regla dolnego oraz występujące tylko w paśmie Radziejowej pasmo regla górnego z dominującym borem świerkowym. W Popradzkim Parku Krajobrazowym rośnie wiele chronionych gatunków roślin jak pięciornik złoty, dziewięćsił bezłodygowy, mieczyk dachówkowaty, ciemiężyca zielona czy kuklik górski. Również fauna parku jest wyjątkowo interesująca. Bytuje tam aż 110 gatunków ptaków, oraz ponad 40 gatunków ssaków.
Rezerwat Las Lipowy Obrożyska
Powstały w 1919 roku rezerwat znajduje się na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego i obejmuje zachodnie oraz południowo-zachodnie stoki Góry Mikowa oraz sam jej szczyt wraz z dolinką potoku Milickiego. "Obrożyska" to jeden z najcenniejszych kompleksów lasu liściastego (grądu) na terenie Beskidów. W dolnej części rezerwatu spotkać można zespół olszyny karpackiej której towarzyszą jodła, świerk i buk. Ponadto atrakcyjności omawianemu rezerwatowi dodaje różnorodność gatunkowa, wśród której wyróżnić można niemal 230 gatunków roślin naczyniowych oraz niespełna 30 gatunków mchów i wątrobowców.
Cerkiew św. Łukasza Ewangelisty w Jastrzębiku
Cerkiew powstała w pierwszej połowie XIX wieku. Jest przykładem tzw. zachodniołemkowskiej architektury cerkiewnej, gdzie dach pokryto gontem, a ściany cechuje konstrukcja zrębowa. Wewnątrz cerkwi występuje datowana na 1861 r. polichromia oraz niemal kompletny barokowy ikonostas.
Cerkiew św. Dymitra w Złockiem
Cerkiew grekokatolicka wzniesiona końcem XVI wieku, a obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny Narodzenia NMP. Wnętrze o naturalnym kolorze drewna, zdobi polichromia z 1873 r. Na uwagę zasługuje ponadto XIX-wieczny ikonostas, dwa ołtarze boczne oraz liczne interesujące ikony.
Cerkiew św. Jakuba w Powroźniku
Jest to najprawdopodobniej najstarsza karpacka cerkiew wykonana z drewna. Za datę powstania świątyni uznaje się rok 1600. Cerkiew wybudowana jest w stylu zachodniołemkowskim, w konstrukcji zrębowej. W budowli wyróżnić można 3 główne części: szerokiej nawy, węższego prezbiterium oraz babińca, nad którym znajduje się słupowo-ramowa wieża, zakończona izbicą oraz hełmem. Wnętrze świątyni zdobią XVII-wieczne polichromie oraz XVII-wieczny ikonostas. Wystrój wnętrza cerkwi wieńczą barokowe ołtarze.
Ruiny zamku rycerskiego w Rytrze
Zamek początkowo drewniany wzniesiono w XIII wieku. Był on strażnicą przy komorze celnej nad Popradem. Za czasów Kazimierza Wielkiego zamek został przebudowany i obwiedziony kamiennym murem. W XVI wieku zamek uległ zniszczeniu w wyniku ataku wojsk Jerzego II Rakoczego. W latach 70-tych ubiegłego wieku ruiny zamku poddano pracom remontowym częściowo nadbudowując mury. Lokalizacja ruin zamku sprawia, że oprócz podziwiania samej twierdzy obronnej, atrakcje stanowią piękne widoki na dolinę Popradu.
Stacja narciarska Jaworzyna Krynicka
Jaworzyna Krynicka to jeden z najwyższych szczytów Beskidu Sądeckiego. Na jej zboczach nad Czarnym Potokiem powstała stacja narciarska, która należy do największych i najbardziej znanych w Polsce. Stacja Narciarska posiada 11 wyciągów, w tym 2 wyciągi krzesełkowe oraz kolej gondolową, co umożliwia korzystanie z 7 tras narciarskich, przeznaczonych dla doświadczonych miłośników białego szaleństwa. Znajdując się na szczycie Jaworzyny Krynickiej w pogodne dni podziwiać można niepowtarzalne widoki. Spoglądając w kierunku zachodnim, dostrzec można słowackie Tatry oraz Małe Pieniny. Na północnym-zachodzie widać Radziejową oraz najwyższy szczyt Gorców – Turbacz. Patrząc na północ zauważyć można wzniesienia Beskidu Małego, natomiast kierując wzrok na wschód, niekiedy dostrzec można również odległą Tarnicę, najwyższy szczyt Bieszczadów. Oprócz wielu atrakcji zimą, także latem na turystów czeka wiele możliwości wypoczynku. Ośrodek oferuje również 2 szlaki turystyczne prowadzącena szczyt Jaworzyny Krynickiej oraz 2 szlaki rowerowe. Ponadto turyści skorzystać mogą ze ścieżki edukacyjno-przyrodniczej „Na stoku Jaworzyny”, na której zlokalizowano 14 przystanków tematycznych wraz z tablicami informacyjnymi.
Uzdrowiska Beskidu Sądeckiego:
Uzdrowisko Muszyna
Początek badań nad leczniczą działalnością wód w rejonie Muszyny przypada na koniec XIX wieku, kiedy to pierwszych pomiarów dokonał Uniwersytet Jagielloński w Szczawiku i Jastrzębiku. Kolejne badania zaowocowały otwarciem kolejnych źródeł m.in. w dzielnicy Zakościele w Muszynie. Z końcem lat 30-tych XX wieku istniało już 7 ujęć wód, a w roku 1930, Muszyna została wpisana do Związku Uzdrowisk Polskich. W wyniku II wojny światowej, Muszyna uległa zniszczeniu i działalność uzdrowiskowa upadła. Leczniczą działalność wznowiono ponownie pod koniec lat 60-tych minionego stulecia. Obecnie zasoby wód mineralnych to wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowo-sodowe szczawy zawierające także selen i lit. Lokalizacja Muszyny w górskim krajobrazie oraz obecność licznych szlaków turystycznych zachęca odwiedzających do pieszych wędrówek.
Uzdrowisko Piwniczna
Wody lecznicze w rejonie Piwnicznej odkryto w połowie XIX wieku, co zapoczątkowało rozbudowę oraz rozwój miejscowości. Pierwsze odwierty wykonano w 1931 roku, a rok później oficjalnie uznano Piwniczną za uzdrowisko. Piwniczna obecnie jest jedną z największych rozlewni wód mineralnych w kraju. Wody są szczawami wodowrowęglanowo-wapniowo-magnezowymi,wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowo-sodowymi, a niektóre ujęcia zawierają niewielkie ilości żelaza. Położenie uzdrowiska zachęca także do aktywnego wypoczynku, co umożliwiają liczne piesze szlaki turystyczne.
Uzdrowisko Krynica
Wody mineralne z okolic Krynicy odkryte zostały już w XVII wieku. Rozwój uzdrowiska przypada na połowę XIX wieku, kiedy to powstało wiele pensjonatów. Okres II wojny światowej spowodował zatrzymanie dalszego rozwoju uzdrowiska, lecz niedługo po zakończeniu wojny, w tym obszarze zaczęły powstawać nowe sanatoria i ośrodki. Uzdrowisko w Krynicy słynie ponadto z jaskini solnej. Do Krynicy warto przyjeżdżać także ze względu na licznie odbywające się imprezy międzynarodowe, jak chociażby sierpniowy Europejski Festiwal Opery i Operetki.
W przygotowaniu
Literatura:
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Zamek w Niedzicy fot. K. Śnigórska
Przedmiotem ochrony na obszarze Natura 2000 Niedzica jest podkowiec mały Rhinolophus hipposideros z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, a celem ochrony jest zachowanie wielkości jego populacji oraz powierzchni i jakości żerowisk przynajmniej na aktualnym poziomie, a także utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystania schronień przez kolonie rozrodcze.Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) fot. G. Leśniewski
Gmina Łapsze Niżne leży na obszarze regionu historyczno-etnograficznego zwanego Spiszem, który przez kilka wieków pozostawał pod panowaniem państwa węgierskiego. Burzliwe dzieje tego regionu ukształtowały jego bogate tradycje, gwarę, obrzędy, które są kultywowane do dziś.Zwyczaje te to m.in.:
Dawanie krzeptu
To piękny zwyczaj do dziś podtrzymywany na spiskich wsiach, polegający na obdarowywaniu najbliższych członków rodziny “krzeptem”, czyli najlepszym kawałkiem mięsa po świniobiciu.
Poranie pirza
Darcie pierza odbywało się od listopada do lutego. Była to okazja do wspólnych spotkań, plotek, opowieści, śpiewów, ponieważ poranie pirza odbywało się zawsze w większym gronie kobiet i dziewcząt, a nawet dzieci. Siadano wokół stołu, na który wysypywano pierze i oddzielano je od twardych części piór (kłońce, śtyńce).
Grymplanie wełny
W rejonie Spiszu wełna była ważnym surowcem, należało ją najpierw „pocuchrać”, czyli rozdzielić zbite kosmyki w celu nadania jej puszystości, a następnie „ogrymplać”. Odbywało się to najczęściej późną jesienią lub w zimie.
Spisz to również specyficzne, oryginalne smaki, głęboko ukorzenione w tradycji. Do typowych potraw z tego regionu należą:
Sołdra
Szynka wieprzowa z kością, naturalnie marynowana i wędzona, o 200-letniej tradycji wytwarzania.
Derkliki
Drożdżowe ciasteczka z serem, o 100-letniej tradycji wytwarzania.
Kwaśnica z baraniną
Zupa na soku z kiszonej kapusty, na żeberkach wędzonych lub gęsinie, o 500-letniej tradycji wytwarzania.
Aby potrzymać tradycje i przekazywać ją młodszym pokoleniom w Gminie Łapsze Niżne organizowane są cykliczne imprezy kulturalne:
Śpiskie Zwyki
Odbywają się w styczniu w Niedzicy. Jest to wydarzenie, podczas którego rywalizują ze sobą gawędziarze, grupy śpiewaków, zespoły regionalne.
Śpisko Watra
Rozpoczyna się od rozpalenia symbolicznej watry, czyli ogniska przez wójta. To doskonała okazja do skosztowania potraw regionalnych, obejrzenia tradycyjnych strojów folklorystycznych oraz tańców prezentowanych przez zespoły regionalne. Święto to ma miejsce w lipcu, w Niedzicy. Zamek zwany Dunajcem powstał między rokiem 1320 a 1325. Wzniesiony został z inicjatywy Jana Berzeviczego, a jego nazwa przyjęta została od rzeki, płynącej u podnóży zamku. Do atrakcji zamku zaliczyć można tzw. Dom Pracy Twórczej z wydzielonym miejscem na restaurację oraz niewielki hotelik, a także część muzealną, znajdującą się na piętrze. Bezpośrednio obok zamku znajduje się także niewielka wozownia, pełniąca obecnie funkcję muzeum, gdzie obejrzeć można ówczesne karety i powozy wraz z ich wyposażeniem. Na turystów odpoczywających w Pieninach czeka możliwość odbycia rejsu po zbiorniku Czorsztyńskim. Przeprawa po wodach jeziora możliwa jest na pokładzie statków „Biała Dama” oraz „Harnaś”. Podczas rejsu wypoczywający mają możliwość podziwiania krajobrazu Pienin z zupełnie innej perspektywy. Obok malowniczych szczytów górskich Pienińskiego Parku Narodowego, przeprawa statkiem umożliwia także oglądanie ruin zamku Czorsztyńskiego, skansenu na półwyspie Stylchen oraz zamku w Niedzicy. Obecny na pokładzie statków przewodnik urozmaica rejs opowiadaniem tajemniczych, lokalnych historii oraz niekończących się legend dotyczących zamku w Niedzicy.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Pieniny są jednym z najbardziej malowniczych i atrakcyjnych regionów turystycznych na południu Polski. O ich atrakcyjności decydują walory przyrodnicze, dobrze zorganizowana baza noclegowa oraz dobra dostępność komunikacyjna. Pieniny to obszar dobrze przygotowany turystycznie z licznymi szlakami turystycznymi, które w zależności od umiejętności oraz kondycji pozwalają na aktywne spędzanie wolnego czasu.
Obszar obejmuje północny, brzeżny region Pienin – pasma górskiego stanowiącego najwyższą część Pienińskiego Pasa Skałkowego, leżącego w Karpatach Zachodnich. Pieniny przecina rzeka Dunajec, dzieląc je na trzy części: Pieniny Spiskie, Pieniny Właściwe i Małe Pieniny. Na terenie Pienin znaleziono 22 jaskinie, z których największa to Jaskinia w Ociemnem o 196 m długości i 47,5 m głębokości.
Dla Pienin charakterystyczne są różnice wilgotności i temperatury powietrza między stokami północnymi i południowymi, co przyczynia się do dużego zróżnicowania zbiorowisk roślinnych. Zbocza północne pokrywa żyzna buczyna karpacka, natomiast na zboczach południowych występują ciepłolubne naskalne lasy bukowe i jodłowe. Na terenie Pienin występuje również wiele półnaturalnych, bogatych biocenoz łąkowych, porastających polany reglowe.
Obszar Pienin, mimo niewielkiej powierzchni, charakteryzuje się ogromną różnorodnością biologiczną. Dotychczas na tym obszarze stwierdzono 20 typów siedlisk przyrodniczych i ponad 30 gatunków roślin i zwierząt wymienionych w Dyrektywie Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory). Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, występujące na obszarze Natura 2000 Pieniny: (*) siedliska priorytetowe Siedliska nieleśne • Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków • Zarośla wierzby siwej na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków Salici-Myricarietum część - z przewagą wierzby • Nawapienne murawy wysokogórskie Seslerion tatrae • Murawy kserotermiczne Festuco-Brometea* • Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Nardion - płaty bogate florystycznie* • Ziołorośla górskie Adenostylion alliariae i ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium • Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris • Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie Polygono-Trisetion • Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati* • Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk • Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion calamagrostis* • Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis • Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania Siedliska leśne • Kwaśne buczyny Luzulo-Fagenion • Żyzne buczyny Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion • Ciepłolubne buczyny storczykowe Cephalanthero-Fagenion • Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum • Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani* • Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae , olsy źródliskowe* • Górskie reliktowe laski sosnowe Erico-Pinion • Górskie bory świerkowe Piceion abietis część - zbiorowiska górskie Gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Natura 2000 Pieniny: (*) gatunki priorytetowe • Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis • Obuwik pospolity Cypripedium calceolus • Pszonak pieniński Erysimum pieninicum* Gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, występujące na obszarze Natura 2000 Pieniny: (*) gatunki priorytetowe Bezkręgowce Chrząszcze • Sichrawa karpacka Pseudogaurotina excellens* • Biegacz urozmaicony Carabus variolosus • Nadobnica alpejska Rosalia alpina* Motyle • krasopani hera Callimorpha (=Euplagia) quadripunctaria* Ślimaki • Poczwarówka zwężona Vertigo angustior Kręgowce Ryby • Brzanka Barbus peloponnesius • Głowacica Hucho hucho Płazy • Kumak górski Bombina variegata • Traszka grzebieniasta Triturus cristatus • Traszka karpacka Triturus montandoni Ptaki • Bocian czarny Ciconia nigra • Orzeł przedni Aquila chrysaetos • Orlik krzykliwy Aquila pomarina • Trzmielojad Pernis apivorus • Sokół wędrowny Falco peregrinus • Jarząbek Bonasa bonasia • Derkacz Crex crex • Puchacz Bubo bubo • Puszczyk uralski Strix uralensis • Sóweczka Glaucidium passerinum • Włochatka Aegolius funereus • Dzięcioł czarny Dryocopus martius • Dzięcioł zielonosiwy Picus canus • Dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos • Dzięcioł trójpalczasty Picoides tridactylus • Muchołówka białoszyja Ficedula albicollis • Muchołówka mała Ficedula parva • Gąsiorek Laniu collurio Ssaki • Bóbr europejski Castor fiber • Mopek Barbastella barbastellus • Nocek duży Myotis myotis • Nocek łydkowłosy Myotis dasycneme • Nocek orzęsiony Myotis emarginatus • Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros • Wilk Canis lupus* • Wydra Lutra lutra • Ryś Lynx lynx • Niedźwiedź Ursus arctos*
Ze względu na trudny klimat oraz słabe warunki glebowe, dania pienińskie od wieków charakteryzowała prostota. Składniki bazowe to przede wszystkim: ziemniaki, kapusta, mleko, sery owcze, a także jagnięcina i baranina. Jagnięcina podhalańska została wyróżniona znakiem Chronione Oznaczenie Geograficzne, a takie produkty jak: bryndza podhalańska, redykołka, oscypek znakiem Chroniona Nazwa Pochodzenia. Ponadto występują tutaj produkty wpisane na listę produktów tradycyjnych, takie jak m.in.: bundz, gołka, żentyca.Do popularnych pienińskich potraw regionalnych należą:
Gałuski ze Sromowiec
Kluski z surowych ziemniaków, omaszczone smażoną słoniną z cebulą i śmietaną.
Kulasa ze spyrką
Jedna z najbardziej znanych pienińskich potraw, przygotowywana od wieków. Jest to gotowana mąka razowa, podawana z podsmażonym boczkiem.
W celu promocji regionu oraz podtrzymania okolicznych tradycji i smaków cyklicznie odbywają się takie imprezy jak m.in.:
Konkurs Potraw i Nalewek Regionalnych
Już od kilkunastu lat w Kluszkowcach, w gminie Czorsztyn odbywa się Konkurs Potraw i Nalewek Regionalnych. Gospodynie z gminnych Kół Gospodyń Wiejskich rywalizują ze sobą przyrządzając regionalne specjały oraz prezentując krótki program artystyczny z góralskim humorem. Imprezę uświetniają pienińskie kapele.
Święto Królowej Dunajca
Ciekawym wydarzeniem jest organizowane w gminie Czorsztyn Święto Królowej Dunajca, czyli głowacicy - ryby z rodziny łososiowatych. Impreza rozpoczyna się od ukoronowania przy dźwiękach orkiestry, mierzącej ponad metr głowacicy, przywiezionej z okolicznej hodowli. Następnie zostaje ona uroczyście wypuszczona do rzeki i rozpoczyna się konkurs wędkarski. Podczas imprezy można skosztować przysmaków regionalnych oraz wziąć udział w zwiedzaniu tamy na Dunajcu, poznając historię jest powstawania.
Święto Wód Szczawnickich
W Szczawnicy znajduje się 12 źródeł wód mineralnych, są to tzw. ”szczawy”, czyli wody wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe, bogate w sole mineralne oraz mikroelementy. W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw przyrządzonych na ich bazie oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych. Pieniński Park Narodowy
Pieniński Park Narodowy utworzony został w 1932 roku na obszarze Pienin, górskiego masywu o długości 35 km i szerokości 6 km. Roślinność parku jest wyjątkowo bogata. Wraz z dominującą buczyną karpacką, w parku występują także zbiorowiska naskalne, jak również liczne łąki i pastwiska. Na obszarze Pienin stwierdzono występowanie około 1100 gatunków roślin naczyniowych, w tym 2 endemity: pszonak pieniński i mniszek pieniński, 400 gatunków glonów, 320 gatunków mchów i wątrobowców, 470 gatunków porostów, 1200 gatunków grzybów. Bardzo bogata jest także fauna parku. Rozpoznano dotychczas ponad 7 tysięcy gatunków zwierząt, natomiast przypuszczalnie liczba ta sięgać może nawet 13 tys. gatunków. Pieniński Park Narodowy posiada niemal 35 km szlaków turystycznych, co sprawia że jest jednym z najchętniej odwiedzanych Parków Narodowych Polski.
Czerwony Klasztor
Czerwony Klasztor (zwany początkowo Lechnickim) to jedna z najsłynniejszych budowli sakralnych usytuowanych w Pieninach. Budowę klasztoru rozpoczęto w 1330 roku. Początkowo zabudowania klasztoru wykonane były z drewna. W 1360 roku zostały zastąpione przez budynki ceglane oraz kamienne, wzniesione zgodnie z zasadami stylu gotyckiego.
Spływ Dunajcem
Malowniczy krajobraz przyciąga corocznie nad Dunajec rzesze turystów, a spływ Przełomem Dunajca jest jedną z największych atrakcji turystycznych w Pieninach. Początek spływu znajduje się w przystani Sromowce – Kąty. Turyści do wyboru mają dwie trasy. Krótsza o długości 18 km, kończy się w Szczawnicy, natomiast dłuższa 23 km, prowadzi do Krościenka. Spływając rzeką Dunajec, różnica poziomów terenu wynosi około 36 m. Spływy organizowane są przez Polskie Towarzystwo Flisaków Pienińskich od kwietnia aż do końca października.
Kościół Św. Katarzyny w Sromowcach Niżnych
Pierwsza wzmianka o kościele parafialnym w Sromowcach Niżnych pochodzi z 1350 r. Pod koniec lat 80. XX w. wzniesiono nowy kościół murowany, który przejął funkcję kościoła parafialnego. Kościół oparty jest na konstrukcji zrębowej i pionowym szalunku z listowaniem. Cenny zabytek stanowi gotycki tryptyk z końca XIV w. z kopią rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem.
Kościół w Krościenku nad Dunajcem
Kościół usytuowany przy Rynku w Krościenku nad Dunajcem, pochodzi z I połowy XIV w. W jego wnętrzu znajduje się wiele cennych skarbów m.in.: gotycka chrzcielnica, zdobiona herbami oraz orłem w koronie, którą jak głosi legenda ofiarował kościołowi w 1493 roku sam król Jan Olbracht. Na ścianach prezbiterium w stylu gotyckim znajduje się polichromia ze scenami życia św. Barbary.
Zamek w Czorsztynie
Został zbudowany w XIV wieku, a jego zadanie polegało na strzeżeniu szlaku dyplomatycznego i handlowego. Ruiny zamku w Czorsztynie położone są na skalistym wzgórzu nad brzegiem rzeki Dunajec, na terenie Pienińskiego Parku Narodowego.
Zbiornik Czorsztyński
Zbiornik Czorsztyński powstał w wyniku spiętrzenia wód Dunajca potężną zaporą ziemno-betonową. Celem budowy zapory było zmniejszenie zagrożenia przeciwpowodziowego na tych terenach oraz uzyskanie taniego źródła energii, gdyż we wnętrzu zapory funkcjonuje elektrownia wodna. Jednak pomysł budowy wzbudzał wiele kontrowersji, ponieważ poza argumentami przemawiającymi za wzniesieniem zapory, pojawiła się obawa o negatywny wpływ zbiornika na przyrodę pienińską i położone w pobliżu wiekowe zamki oraz obawa przed degradującym wpływem na przyrodę coraz licznie odwiedzających to miejsce turystów. Ostatecznie budowę zapory zakończono w 1997 roku.
 fot. Anna Oleszczuk.jpg)
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Obszar Natura 2000 Podkowce w Szczawnicy obejmuje dwa obiekty będące letnimi schronieniami nietoperzy oraz ich żerowiska. Jednym z obiektów jest neogotycki kościół p.w. św. Wojciecha BM, leżący w centrum Szczawnicy. Nietoperze dostają się na strych kościoła przez okienka w wieży. Drugi obiekt wykorzystywany przez nietoperze to zabytkowa willa „Maria”, położona na granicy lasu i parku miejskiego, w pobliżu niewielkiego stawu. Wlot na strych willi umożliwia nietoperzom pojedynczy duży otwór wlotowy.
Główny punkt ostoi Szczawnica, jest idealnym miejscem pod względem rekreacyjnym. Dobrze rozwinięta baza noclegowa, liczne szlaki turystyczne prowadzące na pienińskie szczyty, trasy rowerowe oraz konne wpływają na atrakcyjność tego obszaru. Istnieje ponadto możliwość wypożyczenia kajaku i przeprawa specjalnym torem kajakarskim na rzece Dunajec. Obszar Natura 2000 Podkowce w Szczawnicy obejmuje kolonie rozrodcze podkowca małego, Rhinolophus hipposideros, zagrożonego gatunku nietoperza z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Celem ochrony jest zachowanie wielkości jego populacji oraz powierzchni i jakości żerowisk przynajmniej na aktualnym poziomie, a także utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystania schronień przez kolonie rozrodcze.
Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) fot. G. Leśniewski
Przysmaki Pienińskie o 100-letniej tradycji wytwarzania:Gałuski - kluski z surowych ziemniaków, omaszczone wędzoną słoniną.
Śliwanka - zupa, rodzaj kompotu śliwowego z kaszą lub ziemniakami.
Cyr - gotowana mąka razowa z ziemniakami.
Podpłomyki - placek z płyty kuchennej z ziemniaków i mąki razowej zastępujący chleb.
Kulasa - gotowana mąka razowa (prażona), podawana z mlekiem lub omastą.
Kołoc - placek drożdżowy z farszem serowym lub ziemniaczanym.
Kapusta po góralsku - kiszona kapusta ze słoniną, z dodatkiem grochu i pęczaku.
Aby podtrzymać okoliczne tradycje w regionie odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, takie jak m.in.:
Święto Wód Szczawnickich
W Szczawnicy znajduje się 12 źródeł wód mineralnych, są to tzw. ”szczawy”, czyli wody wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe, bogate w sole mineralne oraz mikroelementy. Polecane są w szczególności osobom mającym problemy m.in.: z drogami oddechowymi, wysokim poziomem cholesterolu, cierpiącym na nieżyt żołądka, miażdżycę, osteoporozę, skazę moczową. W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw przyrządzonych na ich bazie oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych.
Redyk w Jaworkach
Co roku w miesiącach wakacyjnych (lipiec lub sierpień) odbywa się Lato Pienińskie - tygodniowa impreza, która tradycyjnie kończy się „Redykiem” w Jaworkach, promująca zwyczaje, tradycje, kulturę górali pienińskich, a także zwyczaje pasterskie. Redyk to inaczej uroczyste wejście owiec na wypas. Miejsce imprezy nie jest przypadkowe, odbywa się w Jaworkach od czasu, kiedy zabroniono wypasu owiec w Tatrach i górale przenieśli się do Jaworek. Szczawnica oferuje bogaty wybór możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu. Miłośnicy białego szaleństwa zimą korzystać mogą ze stacji narciarskiej Palenica. Znajdują się tam stoki o różnym stopniu trudności, od polanek dla początkujących poprzez rynnę snowboardową po trasę dla zaawansowanych. Odwiedzający stacje mogą skorzystać także z okrężnej, rodzinnej trasy o średnim stopniu trudności. Z najwyżej położonego punktu ośrodka narciarskiego rozpościerają się piękne widoki na pobliskie pienińskie szczyty oraz Tatry. Z Szczawnicy wiedzie również wiele szlaków turystycznych, prowadzących między innymi na najwyższe szczyty Pienin. Bardzo cenną atrakcję regionu stanowi zjeżdżalnia grawitacyjna ze szczytu Palenica. Funkcjonująca w letnim półroczu zjeżdżalnia jest znakomitą atrakcją dla najmłodszych, ale także dla dorosłych. Pobyt w Szczawnicy to także doskonała okazja do poznania uroków Pienińskiego Parku Narodowego, zwiedzenia rezerwatu Biała Woda, pobliskich zamków w Niedzicy i Czorsztynie.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Małe Pieniny są atrakcyjnym miejscem do wypoczynku, relaksu i uprawiania turystyki kwalifikowanej (pieszej, konnej, rowerowej i narciarskiej). To niezwykłe, malownicze pasmo górskie rozciąga się od wylotu Przełomu Dunajca w Pieninach do przełęczy Rozdziela (803 m n.p.m.) i stanowi najbardziej na wschód wysuniętą część Pienińskiego Pasa Skałkowego. W Pieninach Małych znajduje się najwyższy szczyt całych Pienin – Wysoka (1052 m n.p.m.). Obecnie roślinność obszaru Małych Pienin stanowi mozaikę zbiorowisk naskalnych, obszarów łąk, pastwisk oraz lasów.
Obszar Małe Pieniny został zaproponowany do sieci Natura 2000 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w 2006 roku w porozumieniu z organizacjami pozarządowymi w ramach tzw. Shadow List, jako uzupełnienie reprezentacji siedlisk naskalnych i muraw, głównie zarośli jałowca pospolitego na murawach nawapiennych, muraw kserotermicznych, wapiennych ścian skalnych ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis oraz górskich reliktowych lasków sosnowych.
Obszar Natura 2000 Małe Pieniny charakteryzuje duża różnorodność siedlisk przyrodniczych wynikająca z bardzo urozmaiconej rzeźby terenu. Dotychczas na tym obszarze stwierdzono występowanie 15 typów siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk 3 gatunków roślin i 3 gatunków zwierząt wymienionych w Dyrektywie Siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory).Przysmaki Pienińskie o 100-letniej tradycji wytwarzania:
Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, występujące na obszarze Natura 2000 Małe Pieniny: (*) siedliska priorytetowe Siedliska nieleśne • Pionierska roślinność na kamieńcach górskich potoków • Parośla wierzbowe na kamieńcach i żwirowiskach górskich potoków Salici-Myricarietum • Zarośla jałowca pospolitego na wrzosowiskach lub murawach nawapiennych • Murawy kserotermiczne Festuco-Brometea* • Bogate florystycznie górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Nardion* • Ziołorośla górskie Adenostylion alliariae i ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium • Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris • Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk • Podgórskie i wyżynne rumowiska wapienne ze zbiorowiskami ze Stipion Calamagrostis* • Wapienne ściany skalne ze zbiorowiskami Potentilletalia caulescentis Siedliska leśne • Kwaśne buczyny Luzulo-Fagenion • Żyzne buczyny Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion • Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe Salicetum albo-fragilis, Populetum albae Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe • Górskie reliktowe laski sosnowe Erico-Pinion • Górskie bory świerkowe Piceion abietis Gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Natura 2000 Małe Pieniny: • Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis • Obuwik pospolity Cypripedium calceolus • Pszonak pieniński Erysimum pieninicum Gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, występujące na obszarze Natura 2000 Małe Pieniny: Kręgowce Płazy • Kumak górski Bombina variegata • Traszka karpacka Triturus montandoni Ssaki • Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros
Gałuski - kluski z surowych ziemniaków, omaszczone wędzoną słoniną.
Śliwanka - zupa, rodzaj kompotu śliwowego z kaszą lub ziemniakami.
Cyr - gotowana mąka razowa z ziemniakami.
Podpłomyki - placek z płyty kuchennej z ziemniaków i mąki razowej zastępujący chleb.
Kulasa - gotowana mąka razowa (prażona), podawana z mlekiem lub omastą.
Kołoc - placek drożdżowy z farszem serowym lub ziemniaczanym.
Kapusta po góralsku - kiszona kapusta ze słoniną, z dodatkiem grochu i pęczaku.
Aby podtrzymać okoliczne tradycje w regionie odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, takie jak m.in.:
Święto Wód Szczawnickich
W Szczawnicy znajduje się 12 źródeł wód mineralnych, są to tzw.”szczawy”, czyli wody wodorowęglanowe, sodowe, jodkowe, bromkowe, bogate w sole mineralne oraz mikroelementy. Polecane są w szczególności osobom mającym problemy m.in.: z drogami oddechowymi, wysokim poziomem cholesterolu, cierpiącym na nieżyt żołądka, miażdżycę, osteoporozę, skazę moczową. W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw przyrządzonych na ich bazie oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych. Rezerwat Wąwóz Homole
Rezerwat Wąwóz Homole to jedna z największych atrakcji przyrodniczych Pienin. Rezerwat założony w 1963 roku położony jest na obszarze wsi Jaworki. Ze względu na swoją unikatową budowę geologiczną przyciąga wielu turystów. Jego dnem biegnie szlak turystyczny prowadzący na najwyższy szczyt Pienin - Wysoką.
Rezerwat Zaskalskie - Bodnarówka
Rezerwat krajobrazowy założony w 1961 r. na obszarze 19 ha. w celu ochrony skalnego wąwozu w Małych Pieninach. W rezerwacie znajdują się malownicze wapienne skałki, których szczyty porośnięte są charakterystyczną dla Pienin reliktową sosną zwyczajną.
Rezerwat Biała Woda
Rezerwat został założony w 1963 roku. Obejmuje powierzchnię ok. 33 ha. Do najciekawszych atrakcji rezerwatu zaliczyć można grupę Białowodzkich Skał, czyli wapiennych bloków skalnych oraz turni, z których najwyższą jest Smoległowa skała. Utwory te są przecięte przez płynący potok, a powstały przełom nosi nazwę Międzyskały. Teren rezerwatu pokrywa w przeważającej części roślinność łąkowa, natomiast niewielkich rozmiarów płaty lasów mieszanych, skupione są w południowej części obszaru chronionego.
Rezerwat Wysokie Skałki
Rezerwat krajobrazowy został założony w 1961 roku na powierzchni 10,9 ha. Ochronie podlega fragment jedynego w Pieninach naturalnego boru górnoreglowego. W rezerwacie występują liczne gatunki roślin chronionych m. in.: lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, powojnik alpejski, modrzyk górski, jaskier platanolistny. Rezerwat Wysokie Skałki jest ponadto ceniony ze względu na walory krajobrazowe, gdyż ze szczytu Wysoka nietrudno dostrzec Tatry, Babią Górę, czy też pozostałą część Pienin, a także Pasmo Radziejowej.
Wieś Jaworki
Jaworki to niewielka wieś zlokalizowana w dolinie potoku Grajcarek, u podnóża Małych Pienin. Miejscowość ta jest doskonałym miejscem do uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, a zimą także narciarskiej. Wieś słynie przede wszystkim z XVIII-wiecznej greckokatolickiej cerkwi, wybudowanej przez zamieszkujących tam niegdyś Łemków. Budynek ten jest przykładem stylu klasycystycznego, z elementami późnobarokowymi i wyróżnia się w szczególności dobrze zachowaną ścianą ozdobną z obrazami sakralnymi zwaną ikonostasem. Warte uwagi są również polichromie zdobiące pozostałe elementy konstrukcji cerkwi.
Muzyczna Owczarnia
Muzyczna Owczarnia to klub muzyczny oraz stowarzyszenie, znajdujące się na terenie wsi Jaworki. Odbywają się tutaj liczne koncerty muzyczne znanych wykonawców krajowych, ale także zagranicznych. Stowarzyszenie na pierwszym miejscu stawia działalność edukacyjną poprzez oferowanie muzyki na najwyższym poziomie. Obecnie w Muzycznej Owczarni organizowane są także plenery malarskie i malarsko-rzeźbiarskie oraz warsztaty muzyczne.
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/
Obszar Natura 2000 Ostoja Popradzka położony w Beskidzie Sądeckim obejmuje w całości pasma Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej, Góry Czerchowskie, a także tereny łąkowe w okolicach Tylicza, Muszynki i Mochnaczki. Ostoja leży w dorzeczu Dunajca i jego dopływów: Popradu, Kamienicy Nawojowskiej i potoku Grajcarek. Podobnie jak w całych Beskidach Zachodnich w Beskidzie Sądeckim wykształcił się charakterystyczny piętrowy układ roślinności. Piętro pogórza to mozaika pól uprawnych, łąk i lasów mieszanych. W reglu dolnym dominują jodłowo-bukowe lasy buczyny karpackiej, poprzecinane polami uprawnymi i pastwiskami. Piętro regla górnego tworzy wysokogórski bór świerkowy.
Ostoja Popradzka jest terenem typowo turystyczno – wypoczynkowym z bogatą siecią szlaków turystycznych i miejsc noclegowych od hoteli, poprzez pensjonaty, sanatoria po ośrodki wypoczynkowe i gospodarstwa agroturystyczne. Wysokim walorom przyrodniczym odpowiada wielka różnorodność i bogactwo kulturowe, a piękne połemkowskie cerkwie są znaną atrakcją turystyczną. Obszar Ostoja Popradzka został zaproponowany do ochrony w ramach sieci Natura 2000 przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w 2006 r. Podstawą włączenia tego obszaru do sieci było występowanie cennych przyrodniczo siedlisk m.in.: młak eutroficznych i dużych obszarów chronionych siedlisk leśnych, głównie buczyn: kwaśnych i żyznych oraz jaskiń nie udostępnionych do zwiedzania.
Ostoja Popradzka jest ostoją siedliskową, w związku z czym przedmiotem ochrony są siedliska i gatunki objęte ochroną na podstawie Dyrektywy Siedliskowej. Na terenie obszaru zidentyfikowano 16 siedlisk przyrodniczych objętych ochroną, z czego 3 siedliska objęte są ochroną priorytetową. Ostoja stanowi ważne miejsce bytowania karpackiej fauny zwłaszcza nietoperzy, dużych drapieżników, płazów i bezkręgowców. Siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej, występujące na obszarze Natura 2000 Ostoja Popradzka: (*) siedliska priorytetowe Siedliska nieleśne • Ziołorośla górskie Adenostylion alliariae i ziołorośla nadrzeczne Convolvuletalia sepium • Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe Nardion* • Niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie Arrhenatherion elatioris • Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk • Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion • Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania • Zacienione siedliska naskalne Siedliska leśne • Kwaśne buczyny Luzulo-Fagenion • Żyzne buczyny Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion • Górskie jaworzyny ziołoroślowe • Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny Galio-Carpinetum, Tilio - Carpinetum • Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe* • Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani* • Górskie bory świerkowe Piceion abietis część - zbiorowiska górskie • Ciepłolubne buczyny storczykowe • Górskie reliktowe laski sosnowe Gatunki roślin z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej występujące na obszarze Natura 2000 Ostoja Popradzka: Mchy • Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis Gatunki zwierząt z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej i z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, występujące na obszarze Natura 2000 Ostoja Popradzka: (*) gatunki priorytetoweBezkręgowce
Chrząszcze • Nadobnica alpejska Rosalia alpina * • Biegacz urozmaicony Carabus variolosus
Motyle • Czerwończyk nieparek Lycaena dispar Ślimaki • Poczwarówka zwężona Vertigo angustiorObszar Natura 2000 Ostoja Popradzka to tereny o wielowiekowej tradycji, również kulinarnej, cechujące się bogactwem potraw i produktów regionalnych. Są to zarówno produkty oznaczone europejskim znakiem Chroniona Nazwa Pochodzenia, takie jak: bryndza podhalańska, redykołka, oscypek, jak również produkty oznaczone znakiem Chronione Oznaczenie Geograficzne: jagnięcina podhalańska i jabłka łąckie.Kręgowce
Ryby • Brzanka Barbus meridionalis • Głowacz białopłetwy Cottus gobio Płazy • Kumak górski Bombina variegata • Traszka grzebieniasta Triturus cristatus • Traszka karpacka Triturus montandoni Ptaki • Bocian czarny Ciconia nigra • Bocian biały Ciconia ciconia • Trzmielojad Pernis apivorus • Orlik krzykliwy Aquila pomarina • Jarząbek Bonasa bonasia • Głuszec Tetrao urogallus • Derkacz Crex crex • Puchacz Bubo bubo • Lelek Caprimulgus europaeus • Dzięcioł czarny Dryocopus martius • Podróżniczek Luscinia svecica • Gąsiorek Laniu collurio • Cietrzew (podgatunek kontynentalny) Tetrao tetrix Ssaki • Podkowiec mały Rhinolophus hipposideros • Nocek Bechsteina Myotis bechsteinii • Nocek duży Myotis myotis • Nocek orzęsiony Myotis emarginatus • Niedźwiedź Ursus arctos* • Wilk Canis lupus* • Wydra Lutra lutra • Ryś Lynx lynx • Bóbr Castor fiber
Na obszarze Ostoja Popradzka występują również produkty wpisane na listę produktów tradycyjnych, takie jak: bundz, gołka, żentyca, małopolski miód spadziowy oraz kapuściorka z grzybami, tradycyjna potrawa, przyrządzana w okolicach Łącka od ponad wieku.
Popularnymi potrawami są również: gałuski, ślinianka, cyr, podpłomyki, kołoc, kapusta po góralsku, kulasa, a także przysmaki z gminy Piwniczna Zdrój:
Knedle z tartych ziemniaków z nadzieniem śliwkowym
Dziadki - kluski z gotowanych ziemniaków, omaszczone słoniną
Karpielanka - zupa z karpieli i ziemniaków, podawana na przednówku
Aby podtrzymać okoliczne tradycje w regionie odbywają się cykliczne imprezy kulturalne, do których należą m.in.:
Festiwal im. Jana Kiepury
Jest to jedna z najsławniejszych imprez kulturalnych w Polsce, już prawie od pół wieku odbywa się w mieście Krynica Zdrój. Jest to doskonała okazja zarówno do zapoznania się z twórczością Jana Kiepury, jak również do obejrzenia największych dzieł operowych, operetkowych, spektakli musicalowych, baletowych i teatralnych.
Redyk w Jaworkach
Co roku w miesiącach wakacyjnych (lipiec lub sierpień) odbywa się Lato Pienińskie, tygodniowa impreza, która tradycyjnie kończy się „Redykiem” w Jaworkach, promująca zwyczaje, tradycje, kulturę górali pienińskich, a także zwyczaje pasterskie.
Święto Wód Szczawnickich
W celu promocji szczawnickich wód mineralnych w długi weekend majowy w Szczawnicy odbywa się Święto Wód Szczawnickich. Oprócz degustacji wód mineralnych można również skosztować potraw na nich przyrządzonych oraz obejrzeć występy zespołów regionalnych.
Festiwal Pieroga Łomniczańskiego
Co roku w Łomnicy Zdroju odbywa się Festiwal Pieroga Łomniczańskiego, podczas którego można skosztować tych sławnych przysmaków. Gospodyni, która przyrządzi najsmaczniejsze pierogi otrzymuje zaszczytny tytuł Najlepszej Gospodyni Łomnicy Zdroju. Jest to również okazja do obejrzenia występów zespołów regionalnych oraz podziwiania prac artystów ludowych.
Święto Kwitnącej Jabłoni
Jest to wydarzenie kulturalne organizowane już od 1949 roku w Łącku w pierwszej połowie maja. Imprezie towarzyszą zawody wędkarskie, Rajd Turystyczny Szlakiem Kwitnącej Jabłoni, konferencje sadowników, wystawy kwiatów i krzewów.
Święto Owocobrania
Kolejną imprezą odbywającą się we wrześniu w Łącku jest Święto Owocobrania, stanowiące prezentację dorobku kulturalnego oraz pracy rolników i sadowników. Zainteresowaniem cieszy się także pokaz wytwarzania łąckiej śliwowicy. Nieodłączną częścią jest również Turniej Wsi - rywalizacja poszczególnych sołectw gminy Łącko w ciekawych konkurencjach. Są to m.in.: rzut beretem sołtysa na odległość, wyścig w taczce, łuskanie śliwek, nawlekanie igły, przenoszenie jajek w rękawicach bokserskich, skoki na skakance w gumofilcach. Popradzki Park Krajobrazowy
Popradzki Park Krajobrazowy został powołany uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Nowym Sączu 11 wrześnie 1987 r. Jest jednym z największych parków krajobrazowych w Polsce. Jego powierzchnia liczy 52 tys. ha. Obejmuje on swoim zasięgiem dwa główne pasma: Radziejowej i Jaworzyny Krynickiej oraz grupę Zimnego-Dubnego (Góry Leluchowskie). Całość znajduje się w dorzeczu trzech górskich rzek, które stanowią jego granice: Popradu, Dunajca, Kamienicy Nawojowskiej. Największym bogactwem Parku są lasy, które stanowią 80% jego powierzchni oraz źródła wód mineralnych (70 ujęć, co stanowi 20% wszystkich zasobów w Polsce). Ze względu na zróżnicowanie wysokości, w Parku wyróżnić można piętro pogórzy, porośnięte lasami jodłowo – bukowymi pasmo regla dolnego oraz występujące tylko w paśmie Radziejowej pasmo regla górnego z dominującym borem świerkowym. W Popradzkim Parku Krajobrazowym rośnie wiele chronionych gatunków roślin jak pięciornik złoty, dziewięćsił bezłodygowy, mieczyk dachówkowaty, ciemiężyca zielona czy kuklik górski. Również fauna parku jest wyjątkowo interesująca. Bytuje tam aż 110 gatunków ptaków, oraz ponad 40 gatunków ssaków.
Rezerwat Las Lipowy Obrożyska
Powstały w 1919 roku rezerwat znajduje się na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego i obejmuje zachodnie oraz południowo-zachodnie stoki Góry Mikowa oraz sam jej szczyt wraz z dolinką potoku Milickiego. "Obrożyska" to jeden z najcenniejszych kompleksów lasu liściastego (grądu) na terenie Beskidów. W dolnej części rezerwatu spotkać można zespół olszyny karpackiej której towarzyszą jodła, świerk i buk. Ponadto atrakcyjności omawianemu rezerwatowi dodaje różnorodność gatunkowa, wśród której wyróżnić można niemal 230 gatunków roślin naczyniowych oraz niespełna 30 gatunków mchów i wątrobowców.
Cerkiew św. Łukasza Ewangelisty w Jastrzębiku
Cerkiew powstała w pierwszej połowie XIX wieku. Jest przykładem tzw. zachodniołemkowskiej architektury cerkiewnej, gdzie dach pokryto gontem, a ściany cechuje konstrukcja zrębowa. Wewnątrz cerkwi występuje datowana na 1861 r. polichromia oraz niemal kompletny barokowy ikonostas.
Cerkiew św. Dymitra w Złockiem
Cerkiew grekokatolicka wzniesiona końcem XVI wieku, a obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny Narodzenia NMP. Wnętrze o naturalnym kolorze drewna, zdobi polichromia z 1873 r. Na uwagę zasługuje ponadto XIX-wieczny ikonostas, dwa ołtarze boczne oraz liczne interesujące ikony.
Cerkiew św. Jakuba w Powroźniku
Jest to najprawdopodobniej najstarsza karpacka cerkiew wykonana z drewna. Za datę powstania świątyni uznaje się rok 1600. Cerkiew wybudowana jest w stylu zachodniołemkowskim, w konstrukcji zrębowej. W budowli wyróżnić można 3 główne części: szerokiej nawy, węższego prezbiterium oraz babińca, nad którym znajduje się słupowo-ramowa wieża, zakończona izbicą oraz hełmem. Wnętrze świątyni zdobią XVII-wieczne polichromie oraz XVII-wieczny ikonostas. Wystrój wnętrza cerkwi wieńczą barokowe ołtarze.
Ruiny zamku rycerskiego w Rytrze
Zamek początkowo drewniany wzniesiono w XIII wieku. Był on strażnicą przy komorze celnej nad Popradem. Za czasów Kazimierza Wielkiego zamek został przebudowany i obwiedziony kamiennym murem. W XVI wieku zamek uległ zniszczeniu w wyniku ataku wojsk Jerzego II Rakoczego. W latach 70-tych ubiegłego wieku ruiny zamku poddano pracom remontowym częściowo nadbudowując mury. Lokalizacja ruin zamku sprawia, że oprócz podziwiania samej twierdzy obronnej, atrakcje stanowią piękne widoki na dolinę Popradu.
Stacja narciarska Jaworzyna Krynicka
Jaworzyna Krynicka to jeden z najwyższych szczytów Beskidu Sądeckiego. Na jej zboczach nad Czarnym Potokiem powstała stacja narciarska, która należy do największych i najbardziej znanych w Polsce. Stacja Narciarska posiada 11 wyciągów, w tym 2 wyciągi krzesełkowe oraz kolej gondolową, co umożliwia korzystanie z 7 tras narciarskich, przeznaczonych dla doświadczonych miłośników białego szaleństwa. Znajdując się na szczycie Jaworzyny Krynickiej w pogodne dni podziwiać można niepowtarzalne widoki. Spoglądając w kierunku zachodnim, dostrzec można słowackie Tatry oraz Małe Pieniny. Na północnym-zachodzie widać Radziejową oraz najwyższy szczyt Gorców – Turbacz. Patrząc na północ zauważyć można wzniesienia Beskidu Małego, natomiast kierując wzrok na wschód, niekiedy dostrzec można również odległą Tarnicę, najwyższy szczyt Bieszczadów. Oprócz wielu atrakcji zimą, także latem na turystów czeka wiele możliwości wypoczynku. Ośrodek oferuje również 2 szlaki turystyczne prowadzącena szczyt Jaworzyny Krynickiej oraz 2 szlaki rowerowe. Ponadto turyści skorzystać mogą ze ścieżki edukacyjno-przyrodniczej „Na stoku Jaworzyny”, na której zlokalizowano 14 przystanków tematycznych wraz z tablicami informacyjnymi.
Uzdrowiska Beskidu Sądeckiego:
Uzdrowisko Muszyna
Początek badań nad leczniczą działalnością wód w rejonie Muszyny przypada na koniec XIX wieku, kiedy to pierwszych pomiarów dokonał Uniwersytet Jagielloński w Szczawiku i Jastrzębiku. Kolejne badania zaowocowały otwarciem kolejnych źródeł m.in. w dzielnicy Zakościele w Muszynie. Z końcem lat 30-tych XX wieku istniało już 7 ujęć wód, a w roku 1930, Muszyna została wpisana do Związku Uzdrowisk Polskich. W wyniku II wojny światowej, Muszyna uległa zniszczeniu i działalność uzdrowiskowa upadła. Leczniczą działalność wznowiono ponownie pod koniec lat 60-tych minionego stulecia. Obecnie zasoby wód mineralnych to wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowo-sodowe szczawy zawierające także selen i lit. Lokalizacja Muszyny w górskim krajobrazie oraz obecność licznych szlaków turystycznych zachęca odwiedzających do pieszych wędrówek.
Uzdrowisko Piwniczna
Wody lecznicze w rejonie Piwnicznej odkryto w połowie XIX wieku, co zapoczątkowało rozbudowę oraz rozwój miejscowości. Pierwsze odwierty wykonano w 1931 roku, a rok później oficjalnie uznano Piwniczną za uzdrowisko. Piwniczna obecnie jest jedną z największych rozlewni wód mineralnych w kraju. Wody są szczawami wodowrowęglanowo-wapniowo-magnezowymi,wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowo-sodowymi, a niektóre ujęcia zawierają niewielkie ilości żelaza. Położenie uzdrowiska zachęca także do aktywnego wypoczynku, co umożliwiają liczne piesze szlaki turystyczne.
Uzdrowisko Krynica
Wody mineralne z okolic Krynicy odkryte zostały już w XVII wieku. Rozwój uzdrowiska przypada na połowę XIX wieku, kiedy to powstało wiele pensjonatów. Okres II wojny światowej spowodował zatrzymanie dalszego rozwoju uzdrowiska, lecz niedługo po zakończeniu wojny, w tym obszarze zaczęły powstawać nowe sanatoria i ośrodki. Uzdrowisko w Krynicy słynie ponadto z jaskini solnej. Do Krynicy warto przyjeżdżać także ze względu na licznie odbywające się imprezy międzynarodowe, jak chociażby sierpniowy Europejski Festiwal Opery i Operetki.
 fot. Anna Oleszczuk.jpg)
Perzanowska J., Grzegorczyk M. (red.). 2009. Obszary Natura 2000 w Małopolsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
Strony internetowe:
http://www.iop.krakow.pl/karpaty
http://natura2000.gdos.gov.pl/strona/wiem
http://www.obszary.natura2000.org.pl
http://ec.europa.eu/environment/nature/info/pubs/docs/nat2000newsl/nat35_en.pdf
http://www.minrol.gov.pl/pol/content/view/full/308
http://www.minrol.gov.pl/pol/Jakosc-zywnosci/Produkty-regionalne-i-tradycyjne/Lista-produktow-tradycyjnych/
http://potrawyregionalne.pl
http://www.trzyznakismaku.pl/produkty/